Hoe je de dramadriehoek herkent en doorbreekt

In mediation, onderhandelingen en HR-gesprekken zien we het regelmatig gebeuren: communicatie loopt vast, emoties lopen op en gesprekken lijken rondjes te draaien. Eén van de meest hardnekkige patronen waarin mensen dan terecht kunnen komen, is de zogeheten dramadriehoek. Deze driehoek helpt ons herkennen waarom sommige conflicten muurvast lijken te zitten.

Wat is de dramadriehoek?

De dramadriehoek werd ontwikkeld door Stephen Karpman en laat zien hoe drie ineffectieve gedragsrollen elkaar in stand houden:

• De aanklager: maakt verwijten, wijst naar de ander, voelt zich moreel of inhoudelijk superieur.
• Het slachtoffer: voelt zich machteloos, geeft de controle uit handen, neemt geen verantwoordelijkheid.
• De redder: komt ongevraagd helpen, neemt het probleem over, ontneemt de ander de kans om zelf te handelen.

Deze rollen kunnen snel wisselen: zo kan een redder die zich niet gehoord of gewaardeerd voelt, omslaan in de aanklager en verwijten gaan maken: “Ik probeer je alleen maar te helpen, maar jij luistert nooit!”, en een slachtoffer kan zich in reactie op kritiek juist als redder opstellen. Het is een dynamisch maar destructief spel, met weinig ruimte voor echte oplossingen.

Dramadriehoek in mediation en lastige gesprekken

Aan de mediationtafel, in lastige gesprekken of in HR-context is de dramadriehoek een veelvoorkomend patroon. Denk aan medewerkers die elkaar verwijten maken zonder naar hun eigen aandeel te kijken, of leidinggevenden die problemen blijven oplossen voor hun teamleden zonder het onderliggende gedrag aan te spreken. Ook mediators of HR-professionals zelf kunnen (vaak onbedoeld) in de rol van redder of slachtoffer belanden.

Bijvoorbeeld:

• Een mediator die te snel oplossingen aandraagt, kan de regie overnemen van de partijen.
• Een HR-professional die zich aangevallen voelt door verwijten, kan in de slachtofferrol schieten.

Het gevolg? Er wordt óf eindeloos gepraat zonder tot de kern te komen, óf er wordt juist helemaal niet meer gesproken omdat de frustraties te hoog zijn opgelopen. In beide gevallen blijft het echte gesprek uit, blijven onderliggende spanningen onbesproken en lukt het niet om tot duurzame afspraken te komen.

Hoe herken je het patroon?

Het begint bij het herkennen van de taal en houding die bij elke rol hoort. Denk aan uitspraken zoals:

• Aanklager: “Als jij er niet zou zijn, ging het hier veel beter.”
• Slachtoffer: “Ik kan er ook niets aan doen.”
• Redder: “Laat mij dit maar even voor je oplossen.”

Als mediator of gespreksleider is het waardevol om scherp te luisteren en dit gedrag bespreekbaar te maken, zonder oordeel. Niet om de ander te corrigeren, maar om ruimte te scheppen voor een ander perspectief.

De weg uit de dramadriehoek: de winnaarsdriehoek

De tegenhanger van de dramadriehoek is de winnaarsdriehoek: een model dat helpt om communicatie gelijkwaardiger en effectiever te maken. De sleutel ligt in het nemen van eigen verantwoordelijkheid en het respecteren van die van de ander. Drie elementen staan daarin centraal:

1. Kwetsbaarheid tonen
   Je gevoelens onder woorden brengen, jezelf laten zien, en om hulp durven vragen zonder slachtoffergedrag.
2. Behulpzaam zijn zonder over te nemen
   De ander ondersteunen zonder diens autonomie weg te nemen. Stimuleer het zelfoplossend vermogen.
3. Assertiviteit tonen
   Spreek je uit met duidelijke ik-boodschappen. Laat ruimte voor de ander, maar sta ook voor je eigen behoeften en grenzen.

Gesprekstechnieken om de driehoek te doorbreken

In opleidingen zoals Mediationvaardigheden voor HR en de Beroepsopleiding (Legal) Mediator leren deelnemers hoe ze deze patronen in gesprekken kunnen herkennen en hoe ze er effectief op kunnen reageren. Enkele gesprekstechnieken die hierbij helpen:

• Reflecteren en meebewegen: benoem wat je hoort of ziet, en stel dan een open vraag als: “Zou je het anders willen?”
• Feedback geven op de manier van communiceren: in plaats van het patroon te benoemen als ‘de reddersdriehoek’, kun je uitleggen hoe het gesprek verloopt en welke effecten dat heeft. Dat maakt het concreter en toegankelijker
• Positief herformuleren: buig beschuldigingen om naar behoeften of zorgen

Door deze technieken toe te passen en de dynamiek van de dramadriehoek bespreekbaar te maken, ontstaat er ruimte voor herstel, begrip en duurzame afspraken.

Meer leren over deze gespreksdynamiek?

Wil jij als potentieel mediator, HR-professional of leidinggevende beter leren omgaan met ineffectieve communicatiepatronen? In onze opleidingen en trainingen krijg je praktische tools om gesprekstechnieken te verdiepen en de onderstroom te herkennen.

Bekijk onze opleidingen hier.
Of schrijf je in voor een van onze workshops rondom conflicthantering of mediationvaardigheden.